Дилав хутагт Жамсранжавыг хилийн чанадад гаргасан тагнуулын арга хэмжээ

2013 оны 10-р сарын 7. 17:13

Шинэ үеийн тагнуулын байгууллагын эх үүсвэр Дотоодыг хамгаалах газраас улс, орныхоо аюулгүй байдлыг сахин хамгаалах үүргээ хэрэгжүүлэхийн тулд зохиож бай­сан гүйцэтгэх ажлын онцлог арга хэмжээний түүхийн нэгээхэн хэсгээс өгүүлэхийг зорив.
Түвдийн зур­гаадугаар Банчин хэмээх Гэлэгнамжилын үйл ажил­лагааг тодруулах зорилгоор Дилав хутагт Жамсранжавыг гадаадад нууцаар гаргасан нь таг­нуулын байгууллагаас зохиосон гүйцэтгэх ажлын нэгэн зүйлийн арга хэмжээ байлаа. 1920-иод оны сүүл үеэс япончууд БНМАУ-ын дорнод, зүүн өмнөд хилээр довтлох бэлтгэл хийж байхад Гоминданы

Монгол улс дахь ойрад монголчуудын түүх угсаатны зүйн судалгааны тойм

Монголын түүх угсаатны судлалын салшгүй нэг бүрдэл хэсэг нь ойрад монголчуудын түүх угсаатны зүйн судалгаа юм.Монголын түүхчид, угсаатны зүйчид монгол туургатан нүүдэлчдийн нэг бүрэлдхүүн хэсэг болсон ойрад монголчуудын түүх-угсаа соёлын асуудлыг 1930-иад оноос эхлэн судлан шинжлэх болжээ.Уг асуудалд монголын анхны түүхчдээс Ж.Цэвээн, Б.Буянчуулган нар анхаарлаа хандуулж байв.Эрдэмтэн Ж.Цэвээн "Дархад, Хөвсгөл нуурын Урианхай, Дөрвөд, Хотон, Баяд, Өөлд, Мянгад, Захчин, Торгууд, Хошууд, Цахар, Дарьганга, Алтайн урианхай, Хасаг, Хамниганы гарал үүсэл байдлын тухай” эрдэм шинжилгээний өгүүлэл бичиж, 1934 онд хэвлүүлсэн нь ойрадын олон ястны түүх угсаа гарлын асуудлыг нийтэд нь шинжлэх ухааны үүднээс тайлбарласан анхны бүтээл болжээ. Ингэснээр Монгол улсад ойрад монголын түүх угсаатны зүйн судлалын эхийг тавьжээ.

Түүнчлэн эрдэмтэн Б.Буянчуулган "Дөрвөн өөлдийн түүх” хэмээх 4 дэвтэр гар бичмэл зохиолыг 1936 онд бичиж эл зохиолдоо монгол, манж архивын арвин их баримт хэрэглэгдэхүүнд түшиж, ойрадын түүхэнд чухал үүрэг гүйцэтгэсэн Галданбошгот хаан, Даваач, Амарсанаа, Галданцэрэн нарын нийгэм улс төрийн үйл ажиллагааг тод томруун харуулжээ.
1960-1970-аад онд Монгол улсад үндэсний түүх, угсаатны зүйн мэргэжлийн боловсон хүчин төлөвших болсноор тэд монгол түүх-угсаа соёл төдийгүй ойрад монголчуудын түүх-угсаатны зүйн асуудлыг нарийвчлан судлах болжээ. Өгүүлэн буй үед түүхч Н.Ишжамц, Ш.Нацагдорж, Д.Гонгор, С.Пүрэвжав нар ойрад монголчуудын түүх судлалд өөр өөрсдийн хувь нэмрийг оруулав.

МОНГОЛЫН ТҮҮХИЙГ МОНГОЛООР БИЧИХҮЙ

Судлаач Х.Д.Ганхуяг.
2013 оны 12 дугаар сарын 22.

Монголын түүхийг голчлон гадаадууд гадаадаар бичсэн байх. Энэ байдал одоо ч хэвээрээ. Түүхээ өөрөө бичдэггүй монголчууд түүнийг ямар ч шүүлтүүргүй хуулан авах. Сүүлдээ хуулж байгаагаа мэдэхээ байчихсан мэт. Үүнийг бид засч болно, ингэх ч үүрэгтэй. Ингээд эртний түүхээс нэгэн жишээ авч түүхээ хэрхэн засч монгол түүх болгохыг залуустаа үзүүлэхийг хичээв…
Эртний Римд болсон явдал
НТӨ 54 онд Римийн суут жанжин Красс долоон легион, дөрвөн мянган морьт цэрэг, мөн төдий тооны хөнгөн зэвсэгт цэргүүдээс бүрдсэн томоохон бүлгийн хамт парфяны нутаг руу аян дайн хийжээ. Парфянчууд тэднийг Карр-д тоссон байна. Крассын хүү Публийн легионерууд үндсэн хүчнээсээ тасарч их хүнд байдалд оржээ.
Каррын тулалдаан римчүүдын хувьд сүйрлийн болсон бөгөөд Красстай хамт аян дайнд мордсон 42 мянган цэргээс дөрөвний нэг нь амьд үлдэж, 20 мянга нь алуулж, 10 мянга нь олзлогдсон гэж түүхч Плутарх тэмдэглэн үлдээжээ.
Парфянчууд энэхүү олзлогдсон римчуудыг Маргиан буюу орчин үеийн Мевр оршин байгаа Төв Ази руу дорнод хилээ хамгаалуулахаар илгээсэн гэж түүхэнд тэмдэглэсэн байдаг. Энэхүү Мевр хот нь одоогийн Туркмены зүүн өмнөд хэсэгт оршиж байсан эртний сельжукуудын нийслэл байсан юм. Ингээд европын түүх дуусч римийн 10 мянган хүн буюу нэг легион цэргийн сураг ажиг алдарч байгаа юм.
Хятад сурвалжийн мэдээ
Дараах мэдээ Бань Гу хэмээх хятадын алдарт түүхчийн бичсэн “Эртний Хань улсын түүх”-ээс гарч ирнэ. Хятадын энэ сурвалжид хятадын жанжин буюу түшмэл Чэнь Тан гэгч эзэн хаандаа Хүн улсын эсрэг явуулсан нэгэн дайныхаа амжилтын тухай өгүүлсэн тайлан, зураг сэлтийн тухай өгүүлсэн байдаг аж. Түүнийг нь хятадын хааны ордонд ихэд сонирхон үзэж байсан гэдэг. Энэ үйл явдал НТӨ 36 онд болж байгаа юм.
Тэрхүү өгүүлэмж нь Хүн улсын нийслэлийг (“баруун” буюу умард Хүнийг хэлж байна-Х.Д.Г.) дайрч эхлэх үед хотын хэрэмний “хаалганы тал талаас шугам болон загасны хайрс адил жагссан зуу гаруй явган цэрэг” байсан гэсэн тэмдэглэл байгаа юм.
Энэ бол монгол цэргийн хийдэг маневр биш юм. Харин тэр үеийн рим цэргийн хийдэг “яст мэлхий” хэмээх хамгаалалтын горимтой төстэй юм. Үүнээс үндэслэн түүхчид Крассын легионы үлдэгдэл рим цэргүүд энд хүрч иржээ гэж үзээд эрэл хайгуул хийж сүйд болдог юм. Энэ ч нэлээд үндэстэй таамаглал юм.

Энэ талаар Гомер Г. Дебс (Homer H. Dubs) “Эрт үеийн рим, хятад хоёрын цэргийн мөргөлдөөн” гэсэн

Крымийн хаант улс ба Халимагууд, Үнэн алдартны шашныг Монголчууд аварсан тухай.

Эх сурвалж:  http://7burkhan.blogspot.com/2013/06/blog-post.html

Түүхийн давталт, Монголчуудын сонголт. (Есдүгээр хэсэг)

Өмнөх нийтлэл Крымийн дайны талаар цухуйлгаад өндөрлөсөн билээ.

Товч дурдаад өнгөрөх гэтэл дэлхийн түүхэнд Монголчуудын үзүүлсэн нөлөөлөл нь хөгжил дэвшилд хүргэсээр байсны улбаа Крымийн хойгт өрнөсөн үйл явдлаас харагдах тул өвөг дээдсийнхээ Дэлхийн түүхэнд гүйцэтгэсэн үйл хэргийн тухайд өөрийн мэдэх хэмжээгээр тайлбарлан таниулахыг оролдох хүсэл маань дийлж,

Түүхийн давталт, Монголчуудын сонголт. (Дөтгөөр хэсэг)

Эх сурвалж: http://7burkhan.blogspot.com/2013/03/blog-post.html

Олон мянган жилийн туршлага хуримтлуулж, түүх цаг хугацаанд шалгагдан  цэгцэрсэн худалдаа наймааны бодлогоороо хөрш болоод өрсөлдөгч улс гүрнүүдийг  аажим урхидан боомилж мөхөөж ирсэн  төрийн үндсэн бодлоготой нанхиадын эртний арга мэхэнд  хүн төрөлхтний түүхэнд хамгийн том эзэнт гурэн байгуулж буй Британи гүрэн барьц алдан сандарч цэрэг дайны хүчээр арайхийн хязгаарласныг  урьд нь бид уншсан билээ.

британийн хатан хааны ивээлийн монополь эрхтэй
тухайн үеийн худалдааны ертөнцийн аварга компани.

Түүхийн давталт, Монголчуудын сонголт. (гутгаар хэсэг)

Эх сурвалж: http://7burkhan.blogspot.com/2013/02/blog-post_24.html

Түүхийн давталт, Монголчуудын сонголт. (гутгаар хэсэг)

Нанхиадад төмөр зам тавигдсан түүх.

Кантон боомт дахь далайн тулалдаан; Британийн цэргийн онгоц уурийн  хөдөлгүүртэй.

Өнгөрсөн удаа өгүүлснээр Британичууд 1839-1842 онд үргэлжилсэн хар тамхины эхний дайнд Манж чин гүрнийг буулган авахдаа Гонконг, Амоя, Нинбог эзлэн далайн боомтуудыг нээлттэй эзэмших болсон төдийгүй Нанжиний гэрээгээр Шанхайг гадаад худалдааны нээлттэй боомт болгохын зэрэгцээ 1844 онд Ва Сяны  гэрээгээр францууд, америкүүд, концессийн эрхийг авч худалдаа арилжааг ихэд дэлгэрүүлэв.

"Түүхийн давталт Монголчуудын сонголт" цувралын (2-р хэсэг)

Эх сурвалж: http://7burkhan.blogspot.com/2013/02/2.html

УРД ХӨРШИЙН ТӨМӨР ЗАМЫН ТҮҮХ


Нанхиадын төмөр замын түүхийг сонирхож үзэхэд Англи- Нанхиадын 1839-1842 оны, 1856-1860 оны дайн буюу хар тамхины дайнуудын тухай цухас сонирхох хэрэг гарах юм.
16-р зуунаас эхлэн Чин гүрэн Португалиаар дамжуулан Европтой арилжаа худалдаа хийдэг байсан ба Британичуудтай 1800 оны үеэс л худалдааны харилцаа тогтоосон бна.
Чин гүрэнтэй хийсэн худалдаа нь Британичуудын хувьд эхнээс алдагдалтай байсан нь хэд хэдэн учир шалтгаантай байжээ: 

"Түүхийн давталт, Монголчуудын сонголт" цуврал 1-р хэсэг

http://7burkhan.blogspot.com/

Where is the Life we have lost in living?

Where is the wisdom we have lost in knowledge?

Where is the knowledge we have lost in information?

(Eliot, 1934)

         Сар шинэ ч сайхан гарлаа, Буурал жил мордож Буянтай жил ч мориллоо..

Өвгөн жил маань улирч Өлзийтэй жил маань ч ирлээ .. Ахмад буурай настангуудтайгаа золгуутаар явахад төмөр замын рэйлс төмөр наранд гялалзан юу бодож байнадаа Хөгжихүү? Монголчуудаа гэх шиг бодол зурсхийлгэн алсад хөврөн зурайх авай..

Чингүнжав

Чөлөөт нэвтэрхий толь, Википедиагаас
Хотгойдын шадар ван Чингүнжав /1710-1757/
Засагт хан лайхуур 1577 онд Ойрадын хойд аймгийг таслан авснаар хотгойд гэдэг ястны нэр үүсжээ. Хотгойд гэдэг нэрийг "Хойд-гойд", "Онцгой гойд", "хойд-хотй" /умард-хойд/ гэхчлэн тайлбарладаг. Хотгойдын шадар ван Чингүнжав 1710 онд одоогийн Хөвсгөл аймгийн Бүрэнтогтох сумын нутаг Сангийн далайн Биндэртийн өвөр гэдэг газар Хотгойдын Засаг ноён бэйлБандийн ууган хүү болон төрсөн. Энэ үеэр Ар халх манжийн эрхшээлд бүрэн орсон байв. Чингүнжавын дээд өвөг Чингис хааны удмын хиад боржигон овгийн Батмөнх даян хааны отгон хүү Гэрсанз жалайр хун тайж ажээ. Ар халх манжийн эрхшээлд орохоос өмнө Гэрсэнз жалайр хун тайжийн ахмад хөвгүүн Ашихай хун тайжийн 2-р хүү Түмэндарь дайчны ахмад хүү Шолой уваш хунтайж /1567-1627/ Хотгойд аймгийг захирч талыг Хотгойдууд 1587-1800 он хүртэл Ойрад /зүүн гар улс/ ар халхын хоорондын харилцаанд чухал байр эзэлж байв. Хотгойд нь ар халхын хойд захад увс, хөвсгөл нуурын хооронд өргөн уудам нутаг эзэмшиж байв

ДЭЭЛНИЙ ТҮҮХ

Эх сурвалж: 

http://segsgermaa.com/%D0%B4%D1%8D%D1%8D%D0%BB%D0%BD%D0%B8%D0%B9-%D1%82%D2%AF%D2%AF%D1%85/

Аливаа улс үндэстэн, ард түмний чухал дурсгал нь үндэсний хувцас мөн бөгөөд хүний нийгмийн түүх олон жилээр тасралтгүй үргэлжлэн хувьсан өөрчлөгдөж, хүний өмссөн хувцас ч хөгжлийнхээ явцад тухайн цаг үеийнхээ нийгэм, соёл шинжлэх ухаан, техникийн хөгжил зэргийн нөлөөнөөс хамааран олон өвөрмөц хэв маяг хэлбэр донжийг бүрдүүлэн бий болгож эцсийн хувилбараа олсон байдаг.
Хүн төрөлхтний соёл иргэншилд Монгол угсаатны оруулсан үнэт зүйлсийн нэг бол монгол хувцасны  соёл мөн билээ.  Энэ соёл монгол угсаатан төв азийн өндөрлөг дээр үүсэн бүрэлдэж эхэлсэн олон мянган жилийн тэртээгээс улбаатай бөгөөд МЭӨ II зуунаас төр улсаа байгуулан хүчирхэгжин мандсан Хүннү гүрний үед Монгол үндэсний хувцасны нийтлэг шинж төрх цэгцэрч бүрэлдсэнийг судалгаа шинжилгээний үр дүн харуулж байгаа билээ. Монгол үндэсний хувцас нь манай орны цаг уурын нөхцөл болон дөрвөн улирлын байдалд зохицсон дөрвөн цагийн гол хувцас болох дээл юм. 

ЗҮҮНГАРЫН АРМИЙГ КАЗАХЫН “МЯНГАН ЗОРИГТ ХҮВҮҮН” МӨХӨӨСӨН ТҮҮХ ҮНЭН ҮҮ? /кино шүүмж/

Эх сурвалж: http://www.uvsnutag.mn/index.php?view=content&type=content&id=860

Гадаадын кино шүүмжлэгчид уг киног “Казахстаны кино урлагийн түвшинг дэлхийд таниулсан бүтээл болсон” хэмээн үнэлсэн, нээлтээ хийсэн эхний хоёр долоо хоногт 2 сая ам.долларын ашиг олсон тухай Казахстаны хэвлэл мэдээллээр мэдээлж байна. Нээлт болохоос өмнө 4 дүгээр сарын 26-нд Алматы хотноо гадаадын томоохон мэдээллийн агентлагын сурвалжлагчдад киног үзүүлсний дараа тэд “Казах киноны байлдан дагуулалт” (BBC World News), “Казахстаны кино урлагийг дэлхийд зарласан бүтээл” (London Evening Standard), “Романтик казах туульс” (Reuters), “Дэлхийн кино ертөнцөд “Казахфильм” байр сууриа эзлэв бололтой” (Variety), “Гайхалтай тулааны үзэгдэл” (The Independent) гэх зэргээр магтан бичжээ. Мөн киног 5 дугаар сарын 17-нд болсон 65 дахь удаагийн Канын кино наадамд албан ёсоор оролцуулж, дэлхийн томоохон 30 гаруй кинопрокатын компаниас худалдан авах захиалга авчээ.

Кидан үндэстэн

Чөлөөт нэвтэрхий толь, Википедиагаас

Кидан үндэстэн нь Лууха голын баруун талаар, Шар мөрний умард саваар нутаглаж байсан бөгөөд сяньби нарын тасархай гэгддэг монгол лугаа нэгэн удамтай үндэстэн гэгддэг бөгөөд тэдний ихэнх нь Дорнод Ху нарын удам байжээ. Өнөөгийн Монгол нутагт төвлөн сууж байгаагүй ч 923 оноос Алтайгаас зүүн тийш Хэрлэн голын хойт бие хүртэл нутгаа тэлж соёл, түүхийн олон зүйл дурсгал Монгол нутагт үлдээжээ.

Түүх[засварлах]

Киданууд 388 оноос Муюн, Тоба Вэй улсын цэрэгт цохигдон зүүнш нүүж, Кумоси ба Кидан гэж хуваагдав. 8-р зуунысүүлчээс Кидан аймгийн дотор Елюй буюу Илү хэмээх овог цолгорон гарч, төр ёсыг байгуулжээ. Елюй овогтны 8-р үе болох Амбагай (Амбагян, Амаки, Абаки, Абожи) 907-918 оны хооронд Кидан угсаатныг нэгтгэн их төрийг байгуулжээ.

Елюй Амбагай улсдаа засаг захиргааны өвөрмөц хуваарийг тогтоосон нь Өмнөд ба Умард Орд юм. Энэ нь түүний эзэмшил нутгийн онцлогоос хамаарсан ажээ.

Тvмэдийн Алтан Хан (1507-83)

Оршил

Батмєнх Даян Хаан улсаа зургаан тvмэн болгов.
Зvvн жигvvрийн 3 тvмнийг Хаан удирдана. Yvнд 1. Цахар, 2. Урианхан, 3. Халх тvмнvvд орно. Даян хааны хєвгvvд болох Гэрболд, Очирболд, Арболд, Ачболд, Гэрсэнз нарын ємч болно. Цахар нь Чингис, Хасар нарын удамын овог аймгуудаас бvрдэх бєгєєд их хааны хувийн улс гэж тооцогддог байв.
Баруун жигvvрийн 3 тvмнийг Жонон удирдана. (Даян хааны 3 дахь хvv Барсболд). Yvнд 1. Ордос, 2. Тvмэд (Арсболдын эзэмшил), 3. Асуд + Харчин + Еншєєбvv. (Чинтайжийн эзэмшил)

1543 онд Батмєнх Даян Хаан нас баржээ. Хаан ширээг тvvний ач Боди-Алаг (1504-1547) євлєн авсан боловч жинхэнэ утгаараа хаанчилж чадаагvй юм. Баруун тvмнvvд хvчирхэгжиж, хаандаа захирагдахаасаа илvv єрсєлдєх болжээ. Yvний тод жишээ бол Даян хааны 3 дахь хvv Барсболд жононгийн (2 дахь) хvv Тvмэдийн Алтан хан билээ.

Тvvхэн шигтгээ цуврал

Эх сурвалж: http://nominarhiv.blogspot.com/2010/03/vv_08.html

Шигтгээ: Лигдэн хааны хувьд Монголчуудаа нэгтгэх гэж оролдож байсан нь төдийлөн амжилт олоогүй юм. Цахар бол 3 голын Монголчуудын удам. Батмөнх даян хаан ч үнэндээ Цахарын хаан байсан. (бүх Монголын гэхэд хэцүү, хэсэг хугацаанд нэгтгэж чадсан боловч тун удалгүй задарсан байдаг)

Лигдэний өмнөх үе буюу Түмэдийн хүчирхэгжилт, Цахарын доройтол
Түмэдийн Алтан хан (1507-83) нь 1542 онд Түмэд улсаа (баруун түмний нэг аймаг байсан) байгуулсан. Уг нь Зүүн 3 түмнийг цахарын хаад захирч, баруун 3 түмнийг ордосын жонон удирдах учиртай байв. Гэтэл Түмэдүүд эхэлж ордосын мэдлээс гарч улмаар эрхэндээ оруулсан байна.

ХҮРЭЛ БА ТӨМӨР ЗЭВСГИЙН ТҮРҮҮ ҮЕИЙН АЖ АХУЙ, НИЙГЭМ СОЁЛЫН АСУУДАЛ

Эх сурвалж: Монголын археологи Цэвээндорж, Цэрэндавга

МЭӨ II-I мянган жилд Ази, Европын хээр талын бүс нутагт амьдарч байсан овог аймгууд тал хээр, ой-хөвч, говь цөлд шинэ шинэ нутгийг эзэмших болсон нь юуны өмнө тэдний аж ахуйд шинэ хэлбэрийн мал аж ахуй буй болсонтой холбоотой. Бүр МЭӨ II мянган жилийн хоѐрдугаар хагас, I мянган жилийн эхэн гэхэд Монгол оронд нүүдлийн мал аж ахуй ноѐлох болсон юм. Эртний аймгууд үйлдвэрлэлээ түргэн хугацаанд боловсронгуй болгож чадахгүй байсан бөгөөд эдийн засгийн энэхүү хүнд байдлаас гарах арга зам бол эзэмшиж буй нутгаа өргөсгөн тэлэхээс өөр аргагүй болжээ. Эх газрын эрс тэс уур амьсгалтай, хээр талын хатуу хөрстэй, хур тунадас бага унадаг Монголын ихэнх нутагт үйлдвэрлэхүй хүчний хөгжил дорой, хөдөлмөрийн багаж зэвсэг боловсронгуй бус байсан тэр үеийн нөхцөлд газар тариаланг далайцтай хөгжүүлэх боломжгүй байсан бөгөөд эдийн засгийн хөгжлөөс хүн амын өсөн нэмэгдэж буй хэрэгцээг хангах ганц боломж нь нүүдлийн мал аж ахуйг эрхлэх зайлшгүй нөхцөлийг төрүүлжээ. Арвин их бэлчээр нутагтай Монгол нутагт нүүдлийн мал аж ахуй хөгжих нэн боломжтой юм. Монгол нутагт амьдарч байсан овог аймгууд нүүдлийн мал аж ахуйг эрхлэх болсон нь хээр талын аймгуудын амьдралд болон хүй нэгдлийн нийгмийн үйлдвэрлэхүй хүчний хөгжилд гарсан эдийн засгийн томхон дэвшил юм. Нүүдлийн мал аж ахуй бүрэлдэн тогтсоноор мал, мах, сүү, арьс шир, ноос үс зэрэг нэмүү бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх өргөн боломжийг нээж, хүний хөдөлмөр илүү их үр бүтээлтэй болжээ. Нэмүү бүтээгдэхүүнийг хуримтлуулах, түүнийг эзэмших болов. Мал ба малын бүтээгдэхүүн арилжааны өртгийг түргэн олж малчид,

Буддын шашин

Чөлөөт нэвтэрхий толь, Википедиагаас

Холбогдох зураг Бодгаяа дахь Бурхан багшийн шуумал

Буддын шашин (Бурханы шашин, Буддизм) нь НТӨ 5-р зуунд Сиддарта Гаутамагийн үндэслэсэн шашин, гүн ухаан юм.
Түүх[засварлах]Буддын шашин нь Ази тив, түүний дорно дахинаа үүсэж, дэлгэрэн тархаждэлхийн энэ бүс нутгийн хүн ардын соёл иргэншлийн үндэс болон хөгжиж иржээ.
Буддын шашныг үндэслэгч Сиддарта Гаутама нь түүхт бие хүн байсан бөгөөдэртний Энэтхэг орны умар зүгт орших Шагж вангийн мэдлийн нутагт буюу одоогийн Балбын Лүмбинид хаан хөвгүүн болж мэндэлсэн гэж эртний түүх шаштирт тэмдэглэгдсэн байдаг. Тэрээр 29 нас хүртлээ хааны ордонд амьдран эхнэр хүүхэдтэй болсон хойноо амьдралыг судлах зорилго тавьжээ. Ийнхүү ордноос гарч 6 жил ууланд суун даяан хийн

Мянганд дуурссан түүхийг сөхөхүй...

---

---

 Эх сурвалж: Үндэсний газарзүйн нийгэмлэг

Нийтлэлийг: Н.Оргилболд
Гэрэл зургийг: МЭЙНАРД ОУЭН УИЛЛЬЯМС

2013 оны 6 сар

National Geographic сэтгүүлийн 1932 оны 11 сарын дугаарт газарзүй хийгээд хүн судлалын нээлтээр баялаг Ситроен Хаардтын Транс-Азийн экспедицийн тухай нийтлэл гарч байжээ. Энэ бол Азийг машинаар туулсан анхны аялал байлаа.

Онгон зэрлэг нутгийнхан

Эх сурвалж: National geograph mongolia

http://www.nationalgeographic.mn

---

 

2013 оны 11 сар

     Тусгаар тогтнолоо хүлээн зөвшөөрүүлэх гэж чармайж байсан тэр жилүүдэд гадныханд бид хэрхэн харагдаж, ямар сэтгэгдэл төрүүлж байсан талаар сонирхолтой нийтлэл National Geographic сэтгүүлийн 1921 оны V сарын дугаарт нийтлэгдэж байсан бол харин National Geographic Монгол сэтгүүлийн 2012 оны XII сарын дугаарт нийтлэгдсэн билээ. Ингээд энэхүү нийтлэлийг бүрэн эхээр нь уншигчиддаа хүргэж байна.

Монголын түүх

         Эртний түүх

Өнөөгийн Монгол улсын нутагт одоогоос 850000 жилийн өмнө хүн амьдарч байсан гэсэн баталгаа байдаг.[1]
Хүннү

Гол өгүүлэл: Хүннү 

МЭӨ IV зуунд үүссэн Хүннү гүрэн нь Монголын газар нутаг дахь нүүдэлчдийн анхны хүчирхэг улс гүрэн байжээ. Хамгийн хүчирхэг үедээ баруун зүгт Балхаш нуур, зүүн зүгт Хянганы нуруу, хойд зүгт Байгаль нуур, өмнө зүгт Цагаан хэрэмд тулсан өргөн уудам нутгийг эзлэж байжээ. Хүннү гүрнийг анх Түмэн шаньюй үндэслэсэн гэж үздэг.Түүний хүү Модун шаньюй нь МЭӨ 209 онд эцгийгээ хөнөөж Хүннүгийн 24 аймгуудыг нэгтгэж Хүннү улсыг хүчирхэгжих эхлэлийг тавьжээ. Дараад нь зүүн Монголд байсан гол өрсөлдөгч аймаг болох Дунху нарыг эзэлжээ. Улмаар Цинь улсын баруун аймгуудыг эзлэн өөртөө нэгтгэжээ. Гэвч Хятадын жанжин Мэн Тянь энэ эзлүүлсэн газрыг эргүүлэн авчээ.

Түрэг улс

Чөлөөт нэвтэрхий толь, Википедиагаас


Түрэгийн хаант улс нь (552-745) 552 онд түрэг аймгууд Нирун улсыг бут цохисны дараа Монгол нутагт төрийн шинэ нэгдэл болох Алтайн түрэгийн удирдагч Буманы тэргүүлсэн Түрэгийн хаант улс байгуулагдсан. Түрэг аймгийн зонхилогч Буман Нирун улсын харьяанд байсан олон овог аймгийг нэгтгэж, биеэ "Эл" хаан хэмээн өргөмжилжээ. Tүрэг аймгууд нь эрт цагт Хүннү гүрний бүрэлдэхүүнд багтдаг байжээ. Түрэг улс нь зуу гаруй жил оршин тогтнож байгаад Тан улсын эрхшээл нөлөөнд орж, 50 гаруй жил болжээ. VI зууны сүүлчээр Түрэгийн

ТӨМӨР ЗЭВСГИЙН ҮЕ

ТӨМӨР ЗЭВСГИЙН ТҮРҮҮ ҮЕИЙН ТҮҮВЭР ОЛДВОР 
Төмөр зэвсгийн түрүү үед холбогдох эд өлгийн зүйлс булшнаас олдохоос гадна түүвэр маягаар манай орны нутгаас олддог байна. Төмөр зэвсгийн эхэн үеийн түүвэр олдвор нь хэрэглэгээнийхээ зориулалтаараа болон хэлбэр төрлөөрөө олон янз байдаг учир эрдэмтэд тэднийг ангилан судалдаг юм. Төмөр зэвсгийн эхэн үед холбогдох хүрэл хутга нь төмөр зэвсгийн хүрэл зэвсгийн үеийн хутгуудыг бодвол хэмжээгээрээ харьцангуй жижиг ба мөр нь үндсэндээ шулуундуу байдгаараа ялгаатай. Эдгээр хутгыг судлаачид тольт, сэнж, ишинд нь гаргасан нүхний хэлбэрээр олон төрөл болгон ялгаж үздэг боловч бидний үзэж буйгаар төмөр зэвсгийн эхэн үед холбогдох хүрэл хутгыг: 1. Ишнийхээ үзүүрт нэвт нүхтэй 2.Цагирган тольттой 3. Ишнийхээ үзүүрт хажуугаас нь гаргасан товхтой

ТӨМӨР ЗЭВСГИЙН ТҮРҮҮ ҮЕ ЧАНДМАНИЙ СОЁЛ

 Хүн төрөлхтөний дамжин туулж ирсэн чулуун зэвсэг, хүрэл зэвсгийн үеийг бодоход төмөр зэвсгийн үе богино юм. Үнэн хэрэгтээ төмөр одоо хүртэл үйлдвэрлэлийн чухал үндсэн түүхий эд хэвээрээ байгаа бөгөөд түүний төрөл бүрийн хайлшаар хүн төрөлхтөн ихэнх хөдөлмөрийн багаж зэвсгээ үйлдвэрлэсэн хэвээр тул төмөр зэвсгийн үе одоо хүртэл үргэлжилсээр байна гэж үзэж болно. Гэвч энеолит болон хүрэл зэвсгийн үед эртний боолын нийгмийн соѐл иргэншил үүссэн (Месопотами, Египет, Грек, Энэтхэг зэрэг) орнуудаас бусад нутагт амьдарч байсан хүй нэгдлийн үеийн овог аймгуудын түүхийг ангилан судлахад төмөр зэвсгийн түрүү үе гэдэг нэр томъѐо хэрэглэдэг. Төмөр зэвсгийн үйлдвэрлэл дэлхийн орон бүрт харилцан адилгүй өөр өөр хугацаанд тархсан байна. Монгол нутагт оршин сууж байсан овог аймгууд МЭӨ YII-III зууны үед төмөр зэвсгийн түрүү үеийг дамжин туулсан юм.

ХҮРЭЛ ЗЭВСГИЙН ҮЕИЙН ХАДНЫ ЗУРАГ

 Монгол орны нутаг дэвсгэр дээр оршин амьдарч байсан хүрэл зэвсгийн үеийн хүмүүсийн үлдээсэн өөр нэгэн хосгүй дурсгал бол хадны зураг юм. Энэ үед холбогдох хадны зургийг улаан зосон, сийлмэл хэмээн ангилан авч үздэг. Улаан зосон зураг бол Монголын хүрэл зэвсгийн үеийн түүх соѐлын нэгэн өвөрмөц дурсгал юм. Улаан зосон зургийг өөр өөр үед зурсан бөгөөд дүрс, утга агуулгаараа хорондоо өвөрмөц ялгаатай байдаг тул судлаачид хэдэн төрөл болгон ангилан судалж иржээ. Монгол орны хүрэл зэвсгийн үед холбогдох улаан зосон зургийн гол төлөөлөгч нь “Сэлэнгэ”-ийн төрлийн зосон зураг юм

БУГАН ХӨШӨӨ

Буган хөшөө бол Монгол болон Төв Азийн нутаг дэвсгэр дээр хүрэл ба төмөр зэвсгийн түрүү үед оршин сууж байсан овог аймгийн түүх соѐлын гайхамшигтай дурсгалын нэг билээ. Гонзгой урт чулууг засч, гурав зааглан, оройн хэсэгт нар сар, доогуур нь олон эгнээ хонхор, эх биеийг ороолгон төв хэсэгт сүрэг бугыг загварчилсан байдалтайгаар ихэд сүрлэг сийлж, бас доогуур нь бүс татан зэр зэвсгийг зүүсэн байдалтай дүрсэлсэн хөшөө чулууг буган хөшөө хэмээн нэрлэдэг. Хөшөөнөө дайчин эрийн зэвсэг болох чинжал хутга, билүү, байлдааны алх, нум, хоромсого, жад, бамбай, толь дүрслэхээс гадна хөшөөний бүсийг олон төрлийн хээгээр чимсэн байдаг ба мөн бугын дүрсний оронд буюу завсар зайд адуу ирвэс, янгир, зээр зэрэг амьтад хааяа

ХИРГИСҮҮР

Хиргисүүр нь хүрэл ба төмөр зэвсгийн түрүү үеийн өвөрмөц дурсгал юм. Манай орны нутаг дэвсгэрт хиргисүүр маш өргөн хэмжээгээр тархсан байдаг бөгөөд харин бусад булшуудыг бодвол харьцангуй бага малтан судлагдсан ажээ. Энэ нь хэд хэдэн учир шалтгаантай юм. Нэгдүгээрт, хиргисүүрийг цогцлон бүтээхдээ маш их хүч хөдөлмөр зарж, асар олон чулууг овоолон, том дугуй чулуун дараас үүсгэн байгуулсан байдаг учир малтан судлахад их хүч хөдөлмөр, цаг хугацаа шаардагддаг. Хоѐрдугаарт хиргисүүрийн ихэнх нь тахилга тайлгын зориулалттай учир шинжилгээний хэрэглэгдэхүүн болохуйц эд өлгийн зүйлс маш ховор гардаг. Эдгээр учир шалтгааны улмаас хиргисүүрийг тэр бүр нарийвчлан судлалгүй явсаар ирсэн байна. Хиргисүүрийг үйлдэгчид нь хүрэл ба төмөр зэвсгийн түрүү үеийн нүүдэлчид байсан гэдэг нь түүний дөрвөлжин булш, буган хөшөөтэй нэг дор нэгэн цогцолбор болон оршин байдгаас илэрхий.

§ 3. ДӨРВӨЛЖИН БУЛШ

Дөрвөлжин булш нь Монголын хүрэл зэвсгийн үеийн археологийн томоохон дурсгалын нэг юм. Дөрвөлжин булш жижиг толгодын орой шил, даваа хөтөл дээр ганц нэг, хоѐр гурваараа тохиолдохоос гадна тэднийг гол төлөв уулын энгэр, бэл, аманд мөн тэгш талын дунд нэг дор арваас хэдэн арав хүртэл тоотой хэсэг бүлгээр нь барьж байгуулсан байдаг. Дөрвөлжин булш дорнод Монголын талаас Алтайн уулс, Байгал нуураас Говь хүртэл өргөн тархсан археологийн томоохон дурсгал юм. Энэхүү булшийг үлдээгсэдийг бүхэл бүтэн нэгдмэл соѐлд хамруулан авч үзсэн нь ч байдаг.

§ 2. ХҮРЭЛ ЗЭВСГИЙН ҮЕ

 МЭӨ II мянган жилийн тэртээгээс Евразийн хээр тал нутагт хүрлээр хийсэн эдлэл өргөн тархаж эхэлжээ. Ойролцоогор МЭӨ II мянган жилийн тэртээ зэсийг цагаан тугалга, хар тугалгатай хольж хайлуулан хүрэл гэдэг шинэ холимог төмөрлөгийг гарган авч үйлдвэрлэлд нэвтрүүлснээр хүрэл зэвсгийн үе эхэлсэн. Хүрэл зэвсэгт шилжсэн үе нь эдийн соѐлд гарсан хувьсгал байгаад зогсоогүй аж ахуй, нийгмийн харилцаанд ч үндсэн өөрчлөлт гаргасан юм. Шинэ металл болох хүрэл нь зэсээс хэд хэдэн давуу талтай байлаа. Юуны түрүүнд зэсийг бодвол хүрэл нь бага хэмийн халуунд хайлдаг. Зэс 1084 хэмд

Монголчууд заант цэрэгтэй тулгарсан нь буюу Бирмыг эзэлсэн нь

Өрнө зүг явуулсан монгол цэргийн довтолгоон 1258 онд Багдадыг эзлээд, улмаар Египет дэх Мамлюкийн улс руу дайран орох гэсэн нь амжилтгүй болсноор тогсчээ. Цаашдаа монголчууд өргөн довтолгооноо зөвхөн дорнод азид явуулсан юм. Зүүн өмнөд Азийн орнуудыг эзлэн авах оролдлого Юань улс үндсэндээ бүрмөсөн тогтсоны дараа хийгдэж эхэлжээ. Юань гүрний цэргийн зохион байгуулалт нь монголчуудын эртнээс уламжилж ирсэн аравтын систем дээр үндэслэсэн байна. Гэхдээ цэргийн түмт, мянгат, зуутын ноёдыг тэдний хөвгүүд болон ач нар үе улиран залгамжлах хуультай байсан нь удам угсаа харгалзахгүйгээр тэднийг эрдэм ухаан, авьяас чадвараар нь шалгаруулан томилж байсан Их Монгол улсын үеийн зарчмыг алдагдуулсан хандлагатай байв. Хубилай хаан суудлаа баттай эзэлсний дараа Азийн улс орнуудыг эрхшээлдээ оруулах бодлого, үйл ажиллагааг идэвхитэй явуулав. Олон удаагийн уйгагүй тулалдаан, дайралтанд Вьетнам сөхөрч Юань гүрний хараат болохоо зөвшөөрчээ. Түүнийг болон эргэн тойрны Юань улсад дагаар орсон хэд хэдэн жижиг вант улсыг Юнань дахь монгол захиргаа удирдан шийтгэх болов.

Монголчууд уулын өвгөдийн дарсан нь

Хүн төрөлхтний түүхэнд амиа золиослон дайснаа устгадаг тухай түүх, домог нэлээд бий. Гэхдээ олон хүнийг хамарч, давтамж ихтэй нэг үгээр хэлбэл өнөөгийн Палестин, Ирак, Афганистанд болж байгаатай төстэй явагдсаны анхных нь манай тооллын III зууны үед хамаарах жүүдийн зийлотууд юм. Харин лалын ассассин болон японы камиказе нар төвлөрсөн зохион байгуулалтанд орсноор юунаас ч үл эмээх итгэл үнэмшилтэй амиа золиослогч болж, дайсандаа дээд зэргийн айдсыг төрүүлж, хорлол учруулах болжээ. Дэлхийн II дайны үед америкчууд камиказег "Бид амьд үлдэхийн төлөө тулалддаг байхад тэд үхэхийн төлөө улайрах юм" хэмээн гайхширч байжээ. Гэвч жүүдийн зийлоот, японы камиказе нарын аль аль нь лалын ассассинууд шиг өрнө дорнын олон хаад, ноёдыг амжилттайгаар айлган сүрдүүлж 300 шахам жил исмайлитын шашин, "Уулын өвгөд"-ийн эрх сүрийг тогтоож чадаагүй юм.

Монголын түүх

Б.Ренчин Нууцыг задруулсан захиа

Б.Ринчен Нууцыг задруулсан захиа
Монгол улсын арван таван зургаан онд залуу оюутан байхдаа алс Ленинград хотноо шинжлэх ухааны академийн азийн музейд оросын олон эрдэмтний ази тивээс олж хуримталсан ховор нандин бичиг судар vзэж, тод монгол хуучин захидалд амар мэндийг асуун /хэлэх vг элчийн аманд бий/ гэсэн vг цєєн утга битvvлэг байдагт нь их гайхдаг билээ.
Тэр дээр цагт захидалд гагцхvv тийм хvнээр явууллаа гэж уг мэдэгдэх зvйлээ элчид итгэмжилдэг нэг учир байсан байх гэж миний багш академч Владимарцов хэлдэг байлаа.
Хожим ховдын хязгаарт ардын аман зохиол, нутгийн аялгуу тэмдэглэж, эртний бичиг vсэгтэй хєшєє чулуу сураглаж, єртєє уургын улаагаар явж байхдаа, Цорос овогтой, авдраараа дvvрэн хуучин тод монгол ном судартай халтар євгєнийд єнжин хонон саатаж, бичиг судры нь шохоорхон vзэхдээ /захих vг элчийн аманд бий/ гэсний учрыг тэр хєдєєний тvvхч євгєнєєс олж сонссоноо гуч шахам жил цээжиндээ хадгалж яваад, одоо vс буурал зохиолч болсон хойно эвлvvлэн бичиж, vзэгч олондоо уламжлах хvсэл тєрлєє.

Хүннү улс

Чөлөөт нэвтэрхий толь, Википедиагаас

Хүннү улс
Хүннү гүрний газар нутаг, МЭӨ 250 оны орчим

Засаг захиргаа

Хүннү гүрэн засаг захиргааны гурван хэсэгтэй байсны төвийн хэсгийг Шаньюй өөрөө захирч байжээ. Зүүн хэсгийг Жүки ван, баруун хэсгийг Лүли ван захирч байв. Шаньюй болон вангууд түмтүүдийг шууд удирддаг байсан бол түмт нь цаашаа мянгатад, мянгат нь зуутад, зуут нь аравтад хуваагддаг байжээ. Хүннү гүрэн нийт 24 түмттэй байсан мэдээ байна. Энэ тогтолцоог аравтын тогтолцоо гэдэг.

§ 5. МЕЗОЛИТ, НЕОЛИТЫН ҮЕИЙН АЖ АХУЙ, НИЙГЭМ СОЁЛЫН АСУУДАЛ

Археологийн судлал 2002

Мезолитын үед дэлхийн бөмбөрцгийн хойт хэсэгт мөсөн бүрхүүл хайлж, байгаль, цаг уур, хүрээлэн буй орчинд ихээхэн өөрчлөлт орж, хүн амьтны аль алин нь шилжин нүүх их хөдөлгөөнд орсон юм. Төв Ази, Монгол, Сибирийн нутагт арслан заан, савагт хирс мөхөн үгүй болж, цаа бугын сүрэг хойт туйлруу нүүдэллэн оджээ. Умар зүг нүүдэллэж одсон амьтдын нүүдлийг дагаж хүмүүсийн их нүүдэл болж, Төв Азиас Умард Америк хүртэл хүн нүүдэллэн очиж суусан байна. Палеолитын үеийн

Археологи

Археологийн шилдэг олдворууд

Огноо:2012.12.28, 17:59 Төрөл:Археологи, олдвор

Шинжлэх ухааны нээлтэнд эрдэмтэд, хайгуулчдын хөдөлмөр маш их үүргэтэй билээ. Археологийн хайгуулчид олон жилийн туршид судалгаа хийсний дүнд доорх хачирхалтай зүйлсийг олж илрүүлсэн байна. 2012 онд эдгээр хүмүүс маань нэлээд нээлт хийгээд амжсан бөгөөд эндээс шилдэг 10 нээлтийг хүлээн авцгаая.

 

1-р байр: Фараоны завь

Египет судлаач Ян Тристант Францын археологчдын

§ 3. НЕОЛИТИЙН ҮЕ

Олон мянган жил үргэлжилсэн чулуун зэвсгийн төгсгөлийн томоохон үе бол неолит юм. Ойролцоогоор 7.000 жилийн тэртээгээс төмөрлөг зэвсэгт шилжих хүртэлх үеийг хамарсан энэ үеийн хүний аж ахуйн гол шинж нь ан гөрөө хийх, ургамлын үр үндэс түүх зэрэг байгалийн бэлэн бүтээгдэхүүнийг шууд хэрэглэх нь хязгаарлагдаж мезолитын үед эхлэлийн төдий байсан үйлдвэрлэхүй аж ахуй ба өөрөөр хэлбэл газар тариалан, мал аж ахуй эрхлэх ажилд шилжсэн явдал юм. Неолитын үед чулуугаар зэвсэг хийх дадлага туршлага, арга ухаан өмнөх үеэс улам илүү хөгжиж ахуй амьдралын

§ 1. МЕЗОЛИТЫН ҮЕ

Хуучин чулуун зэвсгийн дараагийн үеийг дундад чулуун зэвсгийн үе буюу мезолит (12.000-7.000 жил) гэж нэрлэдэг ба палеолитоос неолит буюу шинэ чулуун зэвсгийн үед шилжих шилжилтийн үе болно. Мезолит гэдэг нь мезос-дунд, литос-чулуу гэсэн эртний грек үгнээс гаралтай. Палеолит, мезолит хоѐрын зааг ялгаа, чухам яг хэдий үед мезолитод шилжив гэдэг асуудал дээр олон орны судлаачид санал зөрөлдөөнтэй байдаг. Гэвч энэ бол зөвхөн тухайн бүс нутгийн онцлогоос л үндэслэн гарч байгаа асуудал юм. XIX зууны төгсгөл буюу 1887 онд Э.Пьет Францын Маз-д Азиль хэмээх агуйгаас өвөрмөц хэлбэрийн чулуун зэвсгийн дурсгалуудыг олж илрүүлснээс хойш мезолитын асуудал хүчтэй яригдах болжээ.

§ 4. Палеолитын Үеийн урлагийн дурсгал

 Палеолитын үеийн хүмүүсийн оюуны соѐл, ертөнцийг үзэх үзлийг тодорхойлон судлахад тэдний үлдээсэн урлагийн дурсгалууд эн тэргүүн чухал хэрэглэгдэхүүн болдог. Археологийн хайгуул судалгаагаар олддог палеолитийн үеийн урлагийн дурсгалын тоонд арслан зааны соѐогоор хийсэн эмэгтэй хүний дүрсүүд, чулуу, ясан дээр сараачин сийлсэн

§ 3. ДЭЭД ПАЛЕОЛИТ

 Палеолитын дараагийн үе болох дээд палеолит нь мөстлөгийн эцсийн шатанд холбогддог бөгөөд ойролцоогоор одоогоос 40 000-35 000 жилийн тэртээ эхэлж 12-10 мянган жилийн өмнөх үе хүртэл үргэлжилжээ. Энэ үеийн гол онцлог нь орчин үеийн хүний шинжийг хадгалсан хүн бүрэлдэн бий болсон явдал байв. Хүн амын тоо олширч, чулуун зээвсэг үйлдвэрлэх арга ажиллагаанд ололт дэвшилүүд гарч эхэлсэн байна. Цаг уур хүйтэн, хуурай, зарим үед эрс тэс байдалтай байсан боловч эцэстээ орчин үеийнхтэй төстэй болж иржээ

§2. ДУНД ПАЛЕОЛИТ

 Доод палеолитоос дунд палеолитод шилжих үед цаг агаар эрс хүйтэрч Ази Европ тивийн ихэнх нутаг мөсөөр хучигджээ. Мустьен үе нь рисс-вюрмийн мөстлөгө хоорондын төгсгөл, вюрмийн мөстлөгийн эхэн үеийн хугацаатай давхцдаг байна. Тухайн үеийн байгалийн нөхцөл байдал нь орчин үеийнхээс эрс ялгаатай байв

§1. ДООД ПАЛЕОЛИТ

§1. ДООД ПАЛЕОЛИТ
Доод палеолитын үед эртний хүмүүс тодорхой хэлбэр дүрстэй хөдөлмөрийн багаж зэвсгийг хийж сурснаас хайрган зэвсэг, гилбэр мэсийг голчлон үйлддэг байжээ. Хайрган зэвсгийн гол төлөөлөгч нь чоппер, чоппинг юм. Хайрган хугадас зэвсэг буюу чоппер, чоппингийг зөвхөн ирэн хэсгийг нь хагалж бэлтгээд бусад хэсгийг нь хагалалж засалгүй үлдээдэг байв. Чопперыг хийхдээ зөвхөн нэг талаас хагалж хурц ирмэг ир гарган хийдэг байсан бол чоппингыг хоѐр хажуугаас нь хагалж хийдэг байжээ. Доод палеолитын ашелийн үеийг

НЭГДҮГЭЭР ХЭСЭГ ЧУЛУУН ЗЭВСГИЙН ҮЕ

НЭГДҮГЭЭР ХЭСЭГ ЧУЛУУН ЗЭВСГИЙН ҮЕ 
Чулуун зэвсгийн үе нь хүн төрөлхтний түүхийн хамгийн эртний бөгөөд хамгийн удаан үргэлжилсэн үе юм. Энэ үеийн хүмүүс хөдөлмөрийн багаж зэвсгээ гол төлөв чулуугаар хийж байсан учраас ийнхүү чулуун зэвсгийн үе хэмээн нэрлэдэг. Чулуун зэвсгийн үе нь палеолит (хуучин), мезолит (дунд), неолит (шинэ) хэмээх гурван үед хуваагдана. Түүхэн хөгжлийн урт удаан хугацааны туршид эртний хүмүүс чулуун зэвсэг үйлдвэрлэх арга барил, хүрээлэн буй орчин, амьд байгальтай харьцах харьцаа, байгалийн хатуу ширүүнд дасан зохицох, шинэ газар нутгийг эзэмших зэрэгт томоохон өөрчлөлт дэвшилт гаргасаар иржээ. Чухамхүү энэ үед л хүний эрт үеийн өвөг бүрэлдэн бий болж, хөгжиж, орчин үеийн арьстнууд үүсэн, дэлхийн бөмбөрцөгийн өнцөг булан бүрийн байгал цаг уурын таатай нөхцөл бүхий газар нутгийг эзэмших үйл явц явагджээ. Чухам чулуун зэвсгийн үеийн хүмүүс галыг гарган авч, зөв хэрэглэн сурч, хувцас зохион бүтээн, оромж сууц барих дадал зуршлыг эзэмшин, нум сумыг зохион бүтээж, ан агнуурын олон төрлийн зэвсэг багажийг хийж ашигладаг болсон байна. Чулуун зэвсгийн үеийн төгсгөлд хүн төрөлхтөн

Erhembayr Battulga

Уйгурын хаант улс

Уйгурын хаант улс байгуулагдсан нь.

Төв Азид ноёрхож байсан Түрэгийн хаант улс мөхсөний дараа түүний ор суурийг Уйгур улс эзэлж YIII-IX зууны үед Монгол нутагт төвлөрөн засаглажээ. Уйгур нь мөн Алтай хэлний бүлэгт багтах Түрэг угсаатан юм. Эртний хятадын түүхэнд Уйгурын уг удмыг МЭӨ III зууны үеэс эхлэн Динлин гэж тэмдэглэж байсан ба МЭ IY зууны үеэс Дили, Тэлэ гэж нэрлэх болсон байна. Уйгурын өвөг дээдэс нь өндөр дугуйтай тэрэг хэрэглэн нүүдэллэх тул Гаогюй (өндөр тэрэгтэн) гэж ч нэрлэж байжээ. МЭ-ий Y зууны үед дээрх аймгууд Хуй хэ, Ойхор, Уйгур гэдэг

Erhembayr Battulga

Төвдүүдийн тухай
Гималайн уулсын ард далайн түвшнөөс дээш дунджаар 4900 м-ийн өндөрт түвдийн тэгш өндөрлөг орших бөгөөд энэ нутаг нь өөрсдийгөө “Бод” хэмээх түвд-бирм хэлний овгийн түвд хэлээр ярилцах ба энэтхэгийн бярман бичгээс эхтэй өөрийн бичиг үсэгтэй Түвдүүдийн болон Монпас, Лобасуудын нутаг билээ. Одоо умард Пакистанаас Юннан Сичуан, Хөх нуураас Бутан хүртэл газар нутагт 6 сая орчим хүмүүс түвдээр ярилцан байнам.
Ярлун голын хөндийн түвдийн түүх нь домог яриагаар МЭӨ 1-р зуунаас эхлэх авч МЭ-ний

Дэлхийн хамгийн тайлагдашгүй нууц “Алтайн гүнж”

Дэлхийн хамгийн тайлагдашгүй нууц “Алтайн гүнж”

2013 оны 6-р сарын 10. 11:26

Дэлхийн хамгийн тайлагдашгүй нууц “Алтайн гүнж” болохыг ОХУ-ын эрдэмтэд дуу нэгтэй батлав. “Алтайн гүнж” гэдгээр дэлхий нийтэд танил болсон залуухан бүсгүйн занданшуулсан шарилыг 1993 онд ОХУ-ын Сибирийн Холбооны тойрогт хамаарах Алтайн Бүгд найрамдах улсын Укок хэмээх тэгш өндөрлөг газраас археологичид олсон юм. Укок нь Монголын хилийн ойролцоох

ЗЭС ЧУЛУУ БА ХҮРЭЛ ЗЭВСГИЙН ҮЕИЙН ТҮҮХ, СОЁЛ.

1. ЭНЕОЛИТИЙН ҮЕ

Хүмүүс эртнээс өөрсдийн хэрэглэж байсан багаж зэвсгийг улам сайжруулан хөгжүүлсээр ирсэн бөгөөд неолитийн сүүл үеэс зэсээр багаж зэвсэг хийх болжээ. Зэс зэвсэг үйлдвэрлэлд нэвтэрсэн энэхүү зурвас үеийг хүн төрлөхтний түүхэнд энеолитийн буюу зэс чулууны үе хэмээн нэрлэдэг. Энеолит гэдэг нь энус (aeneus)- зэс, литос-чулуу гэсэн эртний грек үгнээс гаралтай. Энэ үед Ази Европын тал хээрийн бүс нутагт мал аж ахуй, газар тариалан дээр суурилсан үйлдвэрлэх аж ахуйн хүрээ улам өргөжиж, хөгжилтөд нь чанарын ахиц дэвшил гарчээ. Мал аж ахуй голлох аж ахуй болж Ази Европын өргөн уудам тал хээрийн бүс нутгийг бүрэн төгс эзэмших

Хүрэл зэвсгийн үе

Монгол нутагт хүрлийн үйлдвэрлэл I мянганаас эхэлсэн байна.I үед өргөн дэлгэрч НТӨ I мянганы эх хүртэл үргэлжилжээ.Хүрэл эдлэлд зэс 90%,цагаан тугалга 10% ордог байна.Хүрлийг хайлж цутгаж эдлэл хийдэг байжээ.Дөрвөлжин булшнаас болон түүврээр хүрэл сүх,хүрлээр хийсэн ооль,хутга,зэвүүд,дуулга.тогой,амгай,зуузай,шөвөг,хуруувч,амьтны дүрстэй тээг

Монгол улс дахь ойрад монголчуудын түүх угсаатны зүйн судалгааны тойм

Монголын түүх угсаатны судлалын салшгүй нэг бүрдэл хэсэг нь ойрад монголчуудын түүх угсаатны зүйн судалгаа юм.Монголын түүхчид, угсаатны зүйчид монгол туургатан нүүдэлчдийн нэг бүрэлдхүүн хэсэг болсон ойрад монголчуудын түүх-угсаа соёлын асуудлыг 1930-иад оноос эхлэн судлан шинжлэх болжээ.Уг асуудалд монголын анхны түүхчдээс Ж.Цэвээн, Б.Буянчуулган нар анхаарлаа хандуулж байв.

Монголын чулуун зэвсгийн үе

Аливаа ард түмний зайлшгүй бахархаж хүндэтгэх зүйл бол яах аргагүй тухайн ард түмний өвөг түүх буюу эртний түүх байдаг билээ. Тэр үед бичиг үсэг үүсэж бий болоогүй байжээ. Учир иймд судлаачид өвөг түүхийг эртний хүмүүсийн ул мөр эд өлгийн зүйлсийг баримтлан судалдаг. Шинжлэх ухааны энэ салбарыг археологи буюу эртний судлал хэмээн нэрийддэг.

Энд дурьдагдан буй эд өлгийн зүйл хэмээх ойлголтод эрт үед амьдарч асан хүмүүсийн хэрэглэж байсан эдлэл, хэрэглэл болон ямар нэгэн байдлаар хүний оюун ухаан, хөдөлмөрөөр бүтсэн тэр зүйлийг хамруулан үздэг.

Манай орны археологийн дурсгалыг XIX зууны сүүлчээс гадаадын жуулчин, судлаачид судалж эхэлсэн бөгөөд 1950-иад оноос монголын анхны мэргэжлийн археологичид бэлтгэгдэн судалгаа хийдэг болжээ. Монголын археологийн дурсгал нь чулуун зэвсгийн үеэс ХIII-XIV зууныг хүртэлх үеийг хамардаг.

Археолгийн шинжлэх ухааны үүсэл хөгжил, судлах зүйл, үндсэн ойлголт

Хүн төрөлхтний соёл иргэншлийн хамгийн бүдүүлэг үе болох чулуун багаж зэвсэг бүхий түүхэн цаг үеийг чулуун зэвсгийн үе гэдэг. МЭӨ lV-зуунд грект археологи судлал нь бий болсон. Археологи нь утга зүйн хувьд arhais-эртний, Logos-судлал гэсэн үг юм. Монголын эртний судлалын шинжлэх ухаан нь хүн анх бий болсноос хойших үеийн холбогдолтой булш оршуулга, хөдөлмөрийн багаж зэвсэг, хот суурин, хэрэм, гэрэлт хөшөө, хадны зураг, газар тариалан хийгээд аж ахуйн байгууламж, зэр зэвсэг, хүн дүрст чулуун хөшөө, бугын дүрст чулуун хөшөө гэх мэтийн зүйлийг судалдаг ухаан юм.Өөрөөр хэлбэл Археолгийн шинжлэх ухаан нь хүний үүсэл хөгжил, түүнтэй холбогдсон асуудлуудад хариу өгдөг мэдлэгийн салбарийг хэлнэ.

Монгол нутаг дахь эртний хүмүүсийн ул мөрийг судлан шинжлэх ажил 19-р зууны сүүлч 20-р зууны эхэн үеэс эхлэлтэй. 1882 онд Английн хатан хаан 1-р Илазабит монгол руу Сукшин гэдэг хүнийг явуулж 6-р сард дундговь аймгийн ярх гэдэг газарт судалгаа шинжилгээ хийж холбогдох зүйл олдсон. 1905-1912онд Эндрюс, Нельсон нарын хүмүүс Өвөрхангай аймгийн Богд сумын нутаг дахь Арц богд гэдэг газараас эртний хүний хэрэглэж байсан чулуун зэвсгүүдийг олж илрүүлсэн нь холбогдох он цагийнхаа хувьд 40-20мянган жилийн тэртээд хамаарагдаж байсан. Үүнээс хойш манай орны олон эрдэмтэд судлах болсон.

Лөкц № 3-7 Монголын чулуун зэвсгийн үе

Монголын чулуун зэвсгийн үеийг дотор нь гурван үндсэн хэсэгт хуваан авч үздэг Үүнд:

манзушир

Манзуширийн хийдийг өндөр гэгээн  Занабазарын багш Анхны Донхор Манзушир хутагт хамба номун хан Агваанлувсанжамбалжанзан 1733 онд 13 тангадын хамт нутаг шинжиж яваад газраас нэг цагаан чулуун цагаан өвгөний дүр, 7 ширхэг хаш чулуун Найдан бурхны дүр олсоноор билиг тохиов хэмээн Богд уулын гал 5 оргилын дунд Ачит дүйнхор булгын дэргэд Тулгат өвгөний буйран дээр шавийг тавьсан түүхтэй.